Is de magistraat (on)vervangbaar? Voor de vijfde jubileumeditie van de Summer TRIP schotelde het IGO deze hamvraag voor aan de 44 aanwezige magistraten, die net als in 2013, voor twee dagen naar Jodoigne waren afgezakt.
Is de magistraat (on)vervangbaar?
Bij tijd en stond is het gezond om even stil te staan bij de rol die de magistraat speelt binnen de maatschappij. Één van de aanwezige experts formuleerde het als volgt: “de uitdaging voor magistraten is om na te denken over hun taken en rol in de toekomst. Als zij het niet zelf doen, doen anderen het voor hen.”
Om de magistraten aan het denken te zetten, trok het IGO net als in 2013 voor twee dagen naar een abdij in Jodoigne, die gekend staat voor zijn rust en stilte. Het centrale thema – of beter gesteld de vraag – van dit jaar: ‘Is de magistraat (on)vervangbaar?’. Dit door de toenemende digitalisering en automatisering. Een thema dat tot op heden nog niet (vaak) aan de orde is geweest. Aan de ene kant klinkt het nog als toekomstmuziek, aan de andere kant is het morgen misschien bittere ernst. Denk maar aan de ‘Hema-notaris’ die in 2013 voor opschudding zorgde onder de Nederlands notarissen en ook als gespreksonderwerp aan bod kwam tijdens één van de vele uiteenzettingen en workshops.
Maar voor goede voorbeelden moeten we niet steeds de grens over te steken. Ook in België is het thema ‘hot’ nieuws: zo stond in de Belgische kranten recent nog te lezen dat niet minder dan de helft van de jobs in België op de helling staat door technologisering, automatisering en digitalisering. Toch is er een job die daarbij de dans nog blijkt te ontspringen, namelijk die van magistraat. Hierbij hoeven we niet uitsluitend te denken aan computers en machines die het werk van de magistraat zouden overnemen. Ook diverse vormen van bemiddeling en arbitrage waarbij de rechter ‘buitenspel’ wordt gezet, komen hiervoor in aanmerking.
Door de al dan niet vervangbaarheid van de magistraat op de digitale agenda van de Summer TRIP te plaatsen, werd alvast een eerste aanzet gedaan om het topic te bespreken. Want indien robots met machines overweg kunnen, dan kunnen ze misschien ook wel goed overweg met een toga of voorzittershamer. En wie weet functioneren ze zelfs beter dan menselijke magistraten.
Het seminarie riep, naast de hoofdvraag, ook tal van bijkomende vraagstellingen op: een geautomatiseerde rechter, hoe moeten we ons dat voorstellen? Kan een rechter wel vervangen worden door een robot of een computer? Is het menselijk ‘rechterlijk’ bewustzijn wel herleidbaar tot een computer? Daarnaast waren er ook vanuit normatief oogpunten heel wat bemerkingen: heeft een uitspraak van een geautomatiseerde rechter gezag of meteen kracht van gewijsde? En kan zo’n uitspraak billijk en rechtvaardig zijn?
Nao, de robot
Van bij het begin van het seminarie werd de lat hoog gelegd. Eerst door de directeur van het IGO, mevrouw Edith Van den Broeck, die de tweedaagse plechtig inwijdde en de deelnemers liet kennismaken met Nao, een interactieve robotrechter die het debat op gang trok en meteen op scherp stelde.
Na de introductie volgden een resem plenaire debatten, workshops en verdiepende cases elkaar in hoog tempo op. Daarbij moesten de deelnemers, onder begeleiding van een boeiende mix van magistraten en professoren uit België, Nederland, Frankrijk en Italië kritisch reflecteren en debatteren over de impact van de digitalisering op de werking van de magistratuur.
De visies en uiteenzettingen van de experts waren vaak zeer uiteenlopend. Toch waren de sprekers en deelnemers volgens Paul Martens, die als eregast aanwezig was op de Summer TRIP, in te delen in drie verschillende groepen: ten eerste zijn er de gelovigen, die er rotsvast van overtuigd zijn dat de magistraat gedoemd is om te verdwijnen. Ook de gelovigen kunnen weer in twee subgroepen opgedeeld worden, namelijk de ‘enthousiastelingen’ die de komst van een honderd percent geautomatiseerde justitie een warm hart toedragen, en anderzijds de ‘fatalisten’, volgens wie het - of we het willen of niet - geen zin heeft om nog verzet te plegen.
Ten tweede zijn er de agnostici, die niet volkomen zeker zijn of een volledige vervanging van ‘s lands magistratuur op til is, maar ze zijn mits enig voorbehoud bereid om eraan mee te werken.
En tot slot zijn er de ‘verzetsstrijders’. Zij bejubelen de deugd en superioriteit van de mens, en voorspellen een genadeloze wereld vol onrecht indien de computer het van de magistraat overneemt.
Het Belgische scenario: Nao, Hema of …?
Welk scenario gaat de Belgische magistratuur de komende jaren tegemoet: wordt de magistratuur ingehaald door een soort van Hema-rechtspraak? Neemt binnenkort ‘Nao’ de plaats in van de magistraat? Of krijgen we te maken met nog een ander fenomen? Wel, enkel de toekomst zal het uitwijzen. Maar we kunnen vandaag alvast stellen dat het debat geopend is.
Vijfde jubileumeditie wordt gegoten in een lustrumboek
De Summer TRIP is in 2015 toe aan zijn vijfde editie. De rijke documentatie van de verschillende edities (2011-2015) zal in een lustrumboek gebundeld worden.
Thema’s die de voorbijgaande jaren de revue passeerden:
- 2014: Judex Faber, (inter)actieve rechtscreatie
- 2013: Magistrados indignados
- 2012: De macht van de magistraat
- 2011: De magistraat en zijn afhankelijkheden
Over de Summer TRIP
De Summer TRIP is een unieke gelegenheid voor de magistraat om zijn of haar intellectuele horizon op interactieve wijze te verruimen. Door een stap terug te treden uit de dagdagelijkse beslommeringen wordt de magistraat in staat gesteld zich aan een diepgaande reflectie te wijden.
|
Lees ook |
